Zurna, yüzlerce yıllık tarihi ile Anadolu’nun en önemli nefesli çalgılarından birisidir. Dünya’nın pek çok ülkesinde zurnaya benzeyen çalgılara rastlanır. Bunların bazılarının kökenleri aynı adlar taşır. Bu tipten çalgılar İran’da “Sürnay” Çin’de “Sona” Hindistan’da “Sonayi” Fas ve Cezayir’de “Gayta” Libya ve Tunus’ta “Zukra” Mısırda” Sibs” Arabistan yarım adasında “Mizmar” Rusya ve Kafkaslarda da “Zuna” adını almıştır.
Geçmişi Eski Mısır’a kadar uzanan zurna, Müslümanlık’ı kabul etmeden önce Türkler tarafından “yorağ” ya da “yurağ” diye adlandırılmıştır. Zamanla bu sözcüğün yerini, “düğün neyi” anlamına gelen Farsça “surnay” sözcüğünün değişmiş ve bozulmuş biçimi olan “zurna” sözcüğü almıştır. (Temel Britannica, Cilt 19: 271-272).
Anadolu’dan zurnayı anmış en eski Türkçe kayıtlar-bulunabildiği kadarına göre XIV yüzyıldır: mesela Dede Korkut hikayelerinde “zurnacı” ile “nakkareci” düğün töreni münasebetiyle iş başında anılırlar. İbn-i Batuta Anadolu Ahî tekkelerinde konuk kaldıkça esnaf teşekküllerinin ve efelerin her yerde davul zurnasını dinliyor. Asya ve Kırımda da tabl-i hân’lar görüyor. Hatta zurnaya Faslıların kullandığı gibi “gayda” denildiği belirtiliyor (Gazimihal, 2001: 57).
Türk toplumsal yaşamında askerlik başta olmak üzere törenlerde, eğlencelerde, oyunda ve sporda davulla birlikte kullanılmıştır. Mehter tarihi boyunca, takımın 1. melodi çalgısı olma özelliğini korumuştur. Halk müziğimizde de en önemli çalgıdır. Orta oyununun baş çalgısı yine zurnadır. Sert ve yüksek sesli bir çalgı olmasına rağmen XX. Yüzyılda Türk sanat müziğine bile girmiştir (Say, 2002, 4.Cilt:1278).
Yapı olarak konik bir boruyu andıran zurna, “Gövde” ve “Dil” olmak üzere iki ağaç bölümden oluşur. Zurnanın yapımında kullanılan en uygun ağaç erik olarak görülse de zeytin, kayısı, kiraz ve zerdali ağaçları da kullanılmaktadır. Ayrıca zurnanın kalak bölgesinin üstünde, zurnanın kendi içerisindeki akordu sağlayan “cin veya şeytan delikleri” bulunur. Zurnadan ses çıkarabilmek için ise “Kanel (Boru)” ve “Kamış” gibi malzemeler kullanılmaktadır.
Zurna, yapısına ve ses özelliklerine göre sınıflandırıldığında Kaba Zurna, Orta Zurna ve Cura Zurna olarak üç grup altında toplanmıştır. Günümüzde zurna icracıları arasında akorduna göre isimlendirme de (mi zurna, si zurna vb.) yaygın olarak kullanılmaktadır.
Kaynakça:
Gazimihal, M.R. (2001). Türk Ötkü Çalgıları (2.Baskı). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Say, A. (2002). Müzik Sözlüğü. (1. Baskı). Ankara: Müzik Ansiklopedileri Yayınları.
Temel Britannica Ansiklopedisi. (1992). (C.19, 271-272). İstanbul: Ana Yayıncılık.
Anadolu’nun müzik kültürünü ve ruhunu koruyup, evrenselliği gözeterek alanında yetkili ve donanımlı bireyler yetiştirmeyi amaçlayan üniversitemizin, İcra Sanatları Fakültesi Çalgı Eğitimi Bölümü’nde zurna dersleri birebir eğitimci ve öğrenci katılımıyla bireysel olarak yapılmaktadır. Öğrencinin bulunduğu yeterlilik seviyesi göz önüne alınarak, bölümümüz ve ilgili öğretim elemanı tarafından önceden belirlenmiş derecelendirme sisteminin içerisinde eğitime başlanır. Zurna için geliştirilen notasyon çalışmalarıyla birlikte nefes ve parmak çalışmaları için etütler yazılarak çalışılmaktadır. Başta Ege, Trakya ve Orta Anadolu yöreleri olmak üzere ülkemizde kaba zurnanın yer aldığı bütün yöreler dersin içeriğinde bulunmaktadır. Farklı boyut ve özelliklerdeki kaba zurnalar kullanılmakta ve çok geniş bir repertuar üzerine çalışılmaktadır. Temel düzeyden ileri icra tekniklerinin kazanılmasına kadar olan süreci kapsayan bu öğretim sisteminin başlıca amacı, öğrenciye zurna sazı üzerinde teknik beceri, enstrüman hâkimiyeti, yöresel icra tarzı, dünya müziklerinde zurna icrası ve repertuvar edinme gibi özellikler kazandırmaktır. Türk Halk Müziği içerisinde önemli bir yeri olan zurna aynı zamanda dünya müziklerinde de yaygın bir şekilde görülmektedir. Üniversitemizde verilen zurna eğitimi, başta Anadolu müzik kültürü olmak üzere farklı müzik türleri ve topluluklarında yer alıp, çalgısını kullanabilecek, ulusal ve uluslararası düzeyde icracılar yetiştirmeyi hedeflemektedir.
